Chris Lebeau wordt op 26 mei 1878 geboren in een kelderwoning aan een Amsterdamse gracht als vierde en laatste kind uit een arm arbeidersgezin. Zijn vader is een fel aanhanger van de arbeidersbeweging. Zijn voortdurende actieve stellingname tegen sociaal onrecht, heeft periodes van diepe ellende en armoede voor het gezin Lebeau tot gevolg. Bovendien gebeurt het nog al eens dat Lebeau senior dronken thuiskomt. De bittere armoede en het revolutionair-anarchistische milieu waarin Chris Lebeau opgroeit, zullen zijn karakter als mens en als kunstenaar in belangrijke mate bepalen. Hij is zijn leven lang een overtuigd anarchist en, als reactie op zijn vaders overvloedig drankgebruik, een consequent geheelonthouder.

Op de lagere school trekt Lebeau al direct de aandacht door zijn aanleg voor tekenen. Op zijn veertiende, in 1892, gaat hij naar de Amsterdamse Kunst Nijverheid Teekenschool Quellinus. Tot 1895 volgt hij hier een opleiding tot decoratieschilder aan de afdeling handtekenen. Na de Quellinusschool bezoekt Lebeau tot 1899 de Rijksschool voor Kunstnijverheid, gevestigd in het Rijksmuseum. Aan de afdeling decoratieve schilderkunst tekent Lebeau veelal direct naar de natuur, waarna de natuurstudies moeten worden gestileerd en worden verwerkt tot een ornament. In zijn laatste studiejaar (1898 - 1899) volgt Lebeau ook tekenlessen aan de Vâhanaschool, een avondschool waaraan onderwijs wordt gegeven in de verschillende takken van kunst, wetenschappen en ambacht op theosofische grondslag. Als ontwerper zal Lebeau zijn gehele leven op de door de Vâhanaschool onderwezen methode teruggrijpen. In 1899 voltooit Lebeau zijn opleiding aan de Kunst Nijverheidsschool.

In de eerste jaren van zijn carrière als kunstenaar maakt Lebeau vooral naam als batikker en zijn werk wordt op verschillende tentoonstellingen in binnen- en buitenland bekroond. In de loop van 1904 krijgt Chris Lebeau een aanstelling als leraar aan de School voor Kunstnijverheid te Haarlem. Van 1906 tot 1908 verblijft hij in Antwerpen en studeert er aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. In september 1908 hervat hij zijn werk in Haarlem en wordt hoofdleraar aan de decoratieve afdeling. Lebeau's belangstelling gaat zich nu meer richten op de grafische technieken (graveren in hout, etsen, lithograferen).

Ondertussen is Lebeau omstreeks 1903 in contact gekomen met de linnenfabrikanten E.J.F. van Dissel & Zonen te Eindhoven, die hem verzoeken tafellinnen te ontwerpen. De ontwerpen van Lebeau verschillen sterk van de toen gangbare, traditionele damasten. Rond 1910 kan tafeldamast al in meer dan dertig Lebeau-dessins worden geleverd. Ook het reclamedrukwerk van de firma van Dissel wordt in deze jaren door Lebeau verzorgd. In 1914 neemt Lebeau ontslag van de School voor Kunstnijverheid te Haarlem en verbindt zich als decoratief adviseur en ontwerper aan het toneelgezelschap Die Haghespelers onder leiding van Eduard Verkade. Hij zal drie jaar lang de decors, affiches en programma's voor het toneelgezelschap verzorgen.

Na zijn tijd bij Verkade gaat Lebeau zich meer op het terrein van de vrije schilder- en tekenkunst bewegen. Hij tekent landschappen, wilgenstudies en vele portretten. De jaren twintig zijn in Lebeau's loopbaan echter vooral de jaren van de belangrijke projecten op het gebied van de toegepaste en monumentale kunst (o.a. de decoratieve verzorging van het Astatheater in Den Haag, patronen voor bekledingstoffen en behangsels, boekillustraties, sieraden, ceramiek, postzegels, diploma's, ex-librissen en politieke spotprenten). In 1924 begint hij met het ontwerpen van glas voor serie-produktie voor de N.V. Glasfabrieken Leerdam. Zijn mooiste glazen zijn echter de glazen unica die in Bohemen in de winters van 1926, 1927 en 1929 zijn ontstaan. Omstreeks 1930 krijgt de vrije teken- en schilderkunst weer de overhand. Hij maakt hierbij gebruik van steeds wisselende technieken en uiteenlopende materialen zoals zilverpotlood, waskrijt en bister, houtskool, olieverf en krijt.

Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog komt Lebeau steeds minder tot werken. Zijn illegale werkzaamheden nemen hem steeds meer in beslag. Hij vervalst vele documenten zo minitieus en nauwkeurig dat de Gestapo zelfs met behulp van een loep nauwelijks in staat was de onechtheid vast te stellen. In de herfst van 1943 wordt Chris Lebeau wegens hulp aan Joodse landgenoten gearresteerd en naar de gevangenis in Scheveningen overgebracht. Kort daarop wordt hij overgebracht naar Kamp Vught. Zowel in Scheveningen als in Vught tekent hij verschillende gevangenen en bewakers. In mei 1944 wordt Lebeau op transport gesteld naar Dachau waar hij enige tijd te werk wordt gesteld in een porseleinfabriek. Zelfs in Dachau weigert Lebeau als vegetariër voedsel tot zich te nemen dat mogelijkerwijs met vlees of vet in aanraking is geweest. Hierdoor wordt hij steeds zwakker. Ziekte en uitputting maken tenslotte een einde aan zijn leven. In de nacht van 1 op 2 april 1945 sterft Chris Lebeau op bijna 67-jarige leeftijd in kamp Dachau. Enkele weken later, op 28 april 1945, bevrijden de Amerikanen het kamp.

Relatie met Philips
In 1920 illustreert Chris Lebeau het boek In en Om de Philipsfabrieken dat in 1921 in meerdere talen wordt uitgegeven . Het boek bevat foto's van de Philipsfabrieken, de huizen waarin het personeel is gehuisvest, de sociale voorzieningen voor het personeel (medische dienst, badinrichting, boerderij, scholen, sport, volksspelen, kamperen, muziek en zang), toepassingen van Philipslampen, en voorbeelden van Philipsreclame. Per pagina wordt een foto, gevat in een brede decoratieve rand, afgedrukt. In de rand zijn als siermotieven allerlei soorten Philipslampen verwerkt. Ieder hoofdstuk wordt voorafgegaan door een afzonderlijk gedecoreerde pagina waarin soms ook andere motieven dan lampen worden gebruikt. De titel van een hoofdstuk staat in het midden van de pagina. Het werk heeft veel overeenkomst met het reclamewerk dat Lebeau in de jaren 1905-1910 voor van Dissel te Eindhoven maakte.

In 1922 wordt Chris Lebeau door Philips benaderd voor een andere zaak. Philips zit met een geweldige hoeveelheid glasafval van de lampenindustrie en hoopt dit te kunnen benutten voor de vervaardiging van glaswerk. Lebeau tekent daarop ongeveer 100 ontwerpen en vertrekt richting Eindhoven. Door zijn ongeduld komt de samenwerking echter niet tot stand. Lebeau is met zijn woonwagen, waarin hij zich vaak vervoert, naar Eindhoven getrokken en heeft zich daar bij Philips aangemeld. Hij wordt binnengelaten maar als hij niet snel genoeg geholpen wordt, gaat hij onverrichterzake weer weg.

Als Chris Lebeau in de oorlog naar Kamp Vught wordt overgebracht, wordt hij te werk gesteld op de tekenkamers van de Philipsfabrieken. Philips had in kamp Vught namelijk een aantal afdelingen waar gevangenen konden werken. Lebeau ontwerpt hier enkele diploma's voor Philips.

Signatuur:

Bronnen:

• Mechteld de Bois, Chris Lebeau 1878-1945, Assen/Haarlem 1987.
• In en Om de Philipsfabrieken, Eindhoven 1921.
• Mededeling O. Schortemeijer d.d. 21 september 1995.